Kapitali nuk pėrcakton vetėdijen nacionale, por vetėdijen tregtare egoiste
ESE
POLITIKE Prof.Dr. Mehdi HYSENI
KAPITALI NUK PĖRCAKTON VETĖDIJEN NACIONALE, POR VETĖDIJEN TREGTARE EGOISTE
*
Askush (qoftė nga elita politike ose shkencore shqiptare) nuk e gėzon atė tė drejtė qė pėr qėllime dhe pėr interesa tė ndryshme
(individuale, grupore, partiake, ideologjike dhe religjioze) karrieriste dhe lukrative monopoliste, tė spekulojė me konceptin
e vetėdijes kombėtare si nė interpretimin e kuptimit tė ngushtė, ashtu edhe nė atė tė gjerė tė nocionit tė saj, se ajo “ėshtė
produkt i vetėdijes sė kapitalit”.
Jemi dėshmitarė se qė nga deakada e fundme e shekullit XX dhe nga
dekada e parė e shekullit XXI, zhvillimi i ngjarjeve politike nė dimensione ndėrkombėtare ishte dhe, gjithnjė po bėhet mė
i ndėrlikuar dhe mė dinamik. Si rrjedhim, njeriu edhe nuk ėshtė nė gjendje t’i ndjekė nė vijimėsi, e lėre mė qė tė thellohet
nė nxjerrjen e gjykimeve tė vlefshme dhe tė drejta lidhur me pozitėn, rolin dhe perspektivėn e tij nė shoqėrinė e sotme konsumatore
me vizion dhe me kontura tė integrimit dhe tė globalizmit ndėrkombėtar.
Si pasojė e moskuptimit, e konfuzionit dhe
e dilemave tė shumta lidhur me kėto dy koncepte tė brishta, sot, shumica dėrrmuese e njerėzve ėshtė pėrqėndruar me theks tė
posaēėm nė pėrmbushjen e nevojave materiale, duke i konsideruar ato si njė nga idealet mė tė larta dhe "mė tė shenjta" tė
ekzistencės dhe tė sė ardhmės sė tyre; duke i mitoligjizuar, ideologjizuar dhe fetishizuar deri nė stadin mė tė lartė tė reales
shoqėrore, duke qenė tė bindur se vetėm sistemi i unifomitetit tė tillė me pėrmbajtje konsumatore atyre iu garanton prosperitet
dhe dobi materiale tė pakufijshme.
Sė kėndjemi, duke mbajtur parasysh faktin se natyra e njeriut karakterizohet nga
ambivalenca e tij, shoqėria atė edhe mund ta indoktrinojė dhe ta pėrpunojė sipas interesave dhe nevojave ambivalente dhe polivalente
tė saj konsumatore, duke e shndėrruar atė nė “robot”, qė verbėrisht t’i kryejė tė gjitha kėrkesat dhe urdhėrat
e parashtruara ditore, kuptohet tė interesit dhe tė pazarit ditor, javor, ose mujor etj. Nė kėtė rast, njeriu i painformuar
lidhur me trendet e zhvillimit dhe tė konsumimit tė teknologjisė sė inormimit, tė komunikimit dhe tė vlerave ekonomike e tregtare,
ėshtė i detyruar dhe, njėherazi i gatshėm qė tė “abstenojė”, duke e braktisur edhe idealin, edhe vetėdijen kombėtare,
si dhe tė gjitha kėrkesat dhe virtytet e tjera fisnike njerėzore. Nė kushte dhe nė rrethana tė kėtilla, njeriu ėshtė vetėm
njė produkt i shoqėrisė konsumatore, e jo kurrfarė pjesėmarrėsi i mirėfilltė dhe i barabartė nė kuadrin e saj. Fatkeqėsisht,
ky ėshtė njė fakt i hidhur, por objektiv qė dėshmon se njerėzimi ka hyrė nė etapėn e luftės pėr ekzistnecėn e zhveshur edhe
nė fillimshekullin XXI. Sot, njeriu nuk ėshtė i rrezikuar vetėm nga procesi i automatizimit teknologjik nė stadin mė tė lartė
tė zhvillimit tė tij, por edhe nga shumė forca tė tjera tė errėta regresive, tė cilat nė forma tė ndryshme tė predikimit tė
mbrojtjes sė vlerave elemantare tė njerėzimit (liria, demokracia, rendi, drejtėsia, siguria, begatia, paqja, mirėqenia ),
po tentojnė qė nejriun si kryevlerė e tė gjitha vlerave tė tjera tė shoqėrisė, ta njėjtėsojnė dhe ta tjetėrsojnė nė artikull
tė thjeshtė konsumi, tė “finalizuar” vetėm pėr shijen e ofertės dhe tė kėrkesės sė “shit-blerjes”,
tė kėmbimit dhe tė shumėzimit enorm tė vlerave monopolizuese profitabile tė “tregut tė lirė” dhe tė “iniciativės
sė lirė” private, gjė qė kjo favorizon dhe stimulon kryesisht dhe, gjithanshmėrisht vetėm pronėn private tė individit
dhe tė individėve a grupeve tė caktuara, qė nuk ka kurrfarė elementi ndėrlidhės me lindjen dhe me ngritjen e vetėdijes nacionale
as nė kuptimin e sė veēantes, as nė atė tė sė pėrgjithshmes.
Pavarėsisht nga mitologjizimi dhe fetishizimi i interesit
dhe i kėrkesės imperative tė absolutizimit liberal antirealist modern, qė kapitalin ta trajtojė si bazamantin kryesor tė pėrcaktimit
tė vetėdijes nacionale, shkencėrisht ky koncept ėshtė i gabueshėm dhe i paqėndrueshėm, sepse nuk pėrputhet me bazėn e dialektikės
shkencore tė realizmit historik, sociologjik, psikologjik, politik dhe filozofik tė formimit, tė rujatjes dhe tė ngritjes
sė vetėdijes nacionale, mbase nė thelb, krijimi, kėmbimi, mbrojtja, shumėfishimi i vlerave dhe i mbivlerave tė kapitalit prodhon
vetėm “vetėdijen tregtare“ e jo kursesi “vetėdijen kombėtare”. Kėtė konkluzion tonin e mbėshtet edhe
ky konstatim i bazueshėm shkencor i profesorit tė Harvardit, dr.Stanley Hoffmann, i cili pohon se “ Specializimi dhe
integrimi i firmave bėn tė mundur shtimin e pasurisė, mirėpo, logjika e kapitalizmit tė pastėr nuk e favorizon drejtėsinė
sociale” (FA, July/August, 2002,p.107-108). Gjithashtu, nė favor tė kėtij vlerėsimi ėshtė edhe ky konkluzion aksiomatik
i prof.dr. Patrick C. Hogan: “ Nė shoqėrinė kapitaliste tė gjitha vlerat janė tė prirura t’i nėnshtrohen vlerės
sė tregut”. (Shih:”The Politics of Interpretation,1990,f.199).
Sė kėndejmi del krejtėsisht e qartė se vetėdija
nacionale nuk ėshtė prodhim origjinal, as “prodhim licencues” i kapitalit privat, as i titullarėve tė tij tė dikurshėm
a tė sotshėm privatistė. Pėrkundrazi, dialektika e materializmit historik shkencor ka provuar se kapitali nuk e pėrcakton
“vetėdijen nacionale”, por vetėm vetėdijen e vlerės dhe tė intersit egoist tregtar qoftė individual, qoftė grupor
ose kolektiv.
Po ashtu, vetėdija nacionale nuk mund tė konsiderohet si “produkt i lėndės sė parė” i pronės
private a kapitalit, as i kapitalizimit ngase historikisht rrėnjėt i ka nė revolucionin popullor, i cili i ka dhuruar popullit
vetėdijen si komb, si qenie historike dhe si bashkėsi e njėsuar. Pikėrisht nga ky koncept revolucionar hisoriko-shoqėror ėshtė
krijuar edhe nacionalizmi, i cili ka mishėruar ndjenjėn e dashurisė dhe tė ndėrgjegjės sė lartė ndaj kombit, ndaj atdheut
dhe ndaj gjuhės amėtare. Pra, ėshtė gabim logjik, politik dhe kombėtar, qė tė operohet me teza dhe koncepte spekuluese (pėr
hir tė kyējes nė ndonjė parti, nė ndonjė lėvizje apo pėr hir tė ngjitjes nė ndonjė pozitė karrieriste politike, ekonomike,
tregtare, diplomatike shtetėrore, siē diktojnė rrthanat dhe kushtet e sotme tė “tregut tė lirė” privat qoftė me
karakter provincial, rajonal apo nė kuptim mė tė gjerė) se vetėdija nacionale shprehimisht ėshtė “fryt” i kapitalit
apo i kapitalizmit.
Nė kėtė vėshtrim, edhe historia e derisotme e vetėdijes nacionale shqiptare, gjithashtu pėrjashton
konceptin spekulues politiko-filozofik dhe propagandistik kapitalist se kjo ėshtė krijuar, zhvilluar, trashėguar dhe ruajtur
ndėr breza nė saje tė “pronės private”. Pėrkundrazi, as vetėdija nacionale shqiptare nuk ėshtė kurrfarė krijese,
e lindur nga prona a kapitali privat, por ėshtė fryt i koherencės sė revolucioneve kombėtare shqiptare qė nga periudha e hershme
e ilirizmit e deri mė sot.
Duke qenė se kombi shqiptar dhe Shqipėria Etnike shekuj me radhė po ballafaqohet me teza,
me koncepte dhe me pėrkufizime tė falsifikuara dhe tė sofistikuara nga armiqtė e tyre bizantinė-sllavė dhe tė sulltanizmit
tė Perandorisė Osmane famėkeqe, se identiteti nacional, shtetėror dhe terriorial i qenies shqiptare nė Ballkan “ėshtė
i diskutueshėm” (ndėr tė tjera, edhe pėr shkak tė “vonesės sė zgjimit tė vetėdijes kombėtare shqiptare”
nė krahasim me popujt e tjerė tė Ballkanit!?), atėherė, domosdoshmėrisht, parapėlqehet, qė tė paktėn edhe ne vetė, tė mos
luajmė nė kėtė “letėr” vetėmohuese, tė rrezkishme dhe shkatėrrimtare pėr ekzistencėn dhe pėr identitetin tonė
gjithėkombėtar shqiptar.
Se vetėdija nacionale shqiptare nuk ėshtė “frut” i kapitalit, kėtė (ndėr qindra
shembuj tė tjerė tė historisė sė vetėdijes sė identitetit kombėtar shqiptar) e provon edhe shembulli konkret i krijimit tė
vetėdijes kombėtare tė tribunit popullor shqiptar, Adem Demaēi, i cili qė nga mosha e fėmijėrisė dhe e rinisė (si nxėnės dhe
student) sė tij, u edukua, u arsimua, u frymėzua dhe u aktivizua nė lėvizjen gjithėkombėtare shqiptare pėr ribashkimin e Shqipėrisė
Etnike, jo si pasojė e indoktrinimit, e shfrytėzimit apo e ruajtjes sė ndonjė privilegji a pasurie private(kapitali), tė trashėguar
nga brezat e tij tė mėparshėm, por si shkak i mishėrimit tė vetėdijes sė lartė kombėtare, tė fituar nga edukata dhe arsimimi
kombėtar i familjes dhe i rrethit tė caktuar tė shoqėrisė shqiptare, e cila tradicionalisht ishte e pajisur dhe e ngritur
me ndjenjen e vetėdijes sė lartė kombėtare shqiptare.
M’u pse Adem Demaēi (Mandela i Evropės) sė bashku me bashkidealistėt
dhe me bashkėrevolucionarėt e tij, qė nga mosha e mitur ishte i etur dhe i brumosur me ndjenjėn e vetėdijes kombėtare,( e
jo me lakminė pėr tė pasur sa mė shumė “dinarė”, sa mė shumė “lekė”, sa mė shumė firma, sa mė shumė
pallate, sa mė shumė kapitale, sa mė shumė latifundi, sa mė shumė “kolltuēe tė buta” pėr pushtet dhe karrierė...,
ashtu siē po tentohet tė veprohet sot nė mjediset e shoqėrisė shqiptare anembanė Shqipėrisė Etnike), edhe vuajti burgun 30-vjeēarė
nė kazamatet famėkeqe tiranike tė Jugosllavisė-Serbisė sė Madhe.
Ndryshe, (ashtu, siē po spekulohet sot me tė madhe
me pėrkufizimin e “vetėdijes kombėtare” shqiptare dhe tė ribashkimit tė Shqipėrisė Etnike) po tė kishte deklaruar
dhe dėshmuar praktikisht nė atė kohė tė regjimit shtypės tiranik tė Jugosllavisė se “vetėdija kombėtare ėshtė e ndikuar
nga kapitali”, sigurisht se heroi ynė i gjallė kombėtar shqiptar, Adem Demaēi, as bashkėveprimtarėt e tij nuk do tė
burgoseshin, nuk do tė torturoheshin, nuk do tė arrestoheshin, nuk do tė persekutoheshin dhe, fundja, nuk do tė vriteshin...,
por do tė shpėrbleheshin nė forma tė ndryshme, sikurse paditėsit dhe gjykatėsit e tyre, qė ushtronin dhunė dhe terror mbi
ta, vetėm pse ishin tė prirur dhe tė pajisur me vetėdijen kombėtare shqiptare dhe tė Shqipėrisė Etnike.
Sė fundi, duke
mbajtur parasysh faktin se vetėdija kombėtare nuk ėshtė ndonjė artikull apo mall tjetėr konsumi, qė mund tė ekspozohet, tė
shitet apo tė blehet nėpėr tregje tė vjetra apo tė reja private, atėherė as liderėt politikė, kombėtarė dhe shtetėrorė shqiptarė
(me gjithė prirjet e tyre, qė konceptin e vetėdijes kombėtare ta ngatėrrojnė dhe ta mjegullojnė me vetėdijen tregtare tė kapitalit
dhe pėrfituesve tė tij privatė) nuk e gėzojnė atė tė drejtė, as privilegj tė kohės, qė nė forma tė ndryshme tė interpretimit
tė gabuar tė proceseve reformiste, demokratike dhe patriotike, tė manipulojnė me ndėrrimin dhe me falsfikimin e tezave dhe
tė koncepteve tė teorisė dhe tė filozofisė radikale utopiste pas sė cilės fshihen qėllimet dhe motivet ideologjike, politike,
ekonomike dhe tregtare tė focave sunduese, tė cilat nė vazhdimėsi riprodhojnė fuqinė dhe privilegjet e tyre si “trashėgimi
tė patundshme” nė kurriz tė vetėdijes kombėtare shqiptare, duke e reduktuar dhe konsideruar atė vetėm si refleks tė
pronės private dhe tė kapitalizmit.
Nė kėtė kontekst, do tė ishte mashtrim, iluzion dhe utopi e shkretė qė shumica
dėrrmuese e njerėzimit (sidomos vendet dhe popujt e varfėr tė pazhvilluar dhe nė zhvillim), tė ėndėrrojnė dhe tė shpresojnė
se i vetmi shpėtim i tyre i gjithėmbarshėm, do tė jetė eksperimenti i “pronės private”, ashtu, siē ishte utopi
dhe iluzion i mjerė tė shpresohej se “socializmi ishte i vetmi projkesion i shpėtimit tė botės sė shtypur, tė kolonizuar,
tė pazhvilluar dhe tė uritur”. Historikisht, koncepti i parė ėshtė i paqėndrueshėm, kurse koncepti i dytė ėshtė i parealizueshėm.
Marrė nga lajmet.com 14.09.2006
_______________________________________________________
Verzi i Euripidit si njė moto tek Areopagatiēoja e Miltonit
Shkruan:dr.Nehat Sadiku
KONFLIKTET, OPINIONI PUBLIK DHE MEDIAT
Liria e vėrtetė ėshtė ajo nėse njerėzit e lirė janė tė informuar ashtu si duhet dhe mundet tė flasin
lirisht pėr gjėrat e ndaluara. Ēka ėshtė ma e drejtė se kjo nė shtetin demokratik?
Verzi i Euripidit si njė moto tek Areopagatiēoja e Miltonit
Konfliktet shoqėrore janė njė argument universal shoqėror, ndoshta pjesa ma e rėndėsishme
e jetės sė pėrgjithėshme shoqėrore. Shoqėritė nuk paraqesin tėrėsitė harmonike dhe tė baraspeshuara, gjithmonė vinė nė shprehje
konfliktet ndėrmjet grupeve, vlerave dhe pritjeve tė ndryshme. Qėllimi dhe pasoja e konflikteve shoqėrore qėndron tek ajo,
qė e mirėmbajnė dhe e pėrkrahin ndryshimin e shoqėrive globale dhe pjesėve tė saja.
Intenziteti i konflikteve qė e ndan shoqėrinė dhe e sulmon bazėn konsenzuale tė sistemit
social ėshtė lidhur me rigjiditetin e sistemit politik. Ajo qė e rezikon ekuilibrin e kėsaj strukture nuk ėshtė konflikti
nė veti, por rigjiditeti i vetė sistemit, qė e lejon, qė antagonizmat tė grumbullohen pėrderisa nuk shpėrthejnė nė konflikt
tė hapur me pasoja afatgjata. Konflikti ėshtė jofunkcional pėr ato sisteme sociale ku nuk ėshtė e lejueshme toleranca dhe
institucionalizimi i konfliktit.
Nė Maqedoni, Kosovė dhe Shqipėri vjen nė shprehje fragmentimi i shoqėrisė nė klasėt
sociale, formohet shtresa e lartė e strukturės ekonomiko-politike, qė ma shumė e akumulon pasurinė shoqėrore (uzinat, ndėrmarjet,
bloqet e banimit dhe shtėpitė, tokėn, farmat, pyjet). Nė fundin e thesit shoqėror vjen deri tek zgjėrimi i klasės sė poshtme
tė tė papunėve industrial dhe punėtoreve dhe punėtorėve fshatare, familjeve tė varfėra, amviseve dhe shėrbetoreve dhe profesioneve
tjera tė ngjajashme, qė jetojnė nė skajin e fundshėm tė shtresave mė tė varfėra dhe apatisė sociale. Konflikti shoqėror nė
mes tė "klasės sė re" tė pasurve dhe tė fortėve si dhe klasėve tė poshtme tė shtresave tė varfėra dhe jo tė fuqishmive vjen
nė shprehje si njė antagonizėm klasor i dy palėve ideologjike, politike dhe sociale.
Ky konflikt social manifestohet tek grevat e shumta dhe demonstratat tjera publike, si njė
konflikt politik vjen nė shprehje tek nogociatat ndėrmjet punėdhėnėsve dhe sindikateve. Nė tė ardhmen konflikti social do
tė thellohet nė mes tė tė pasurėve dhe tė varfėrve. Ky konflikt shoqėror (qė nuk ėshtė i vetmi) me plot seriozitet do ta rezikon
stabilitetin e shtetit.
Shtresa e mesme qytetare, administrata dhe intelektualėt mbeten pėr nga statusi nė shkallėn
e njėjtė tė kierarkisė dhe nuk janė tė vetėdijshėm, se lėvizin pėr nga aspekti social dhe shoqėror poshtė listės (pėr nga
tė ardhurat dhe pozita nė shoqėri), qė vjen duke e konsoliduar dhe zgjėruar elita e re ekonomiko-politike. Kjo shtresė e mesme
paraqet bazenin rezervė qė elita i mobilizon individėt e rinj qė ti kyē nė klasėn e epėrme.
Konfliktet politike dhe stabiliteti i sistemit
Konfliktet politike janė pėrbėrėsit imanent tė dukurive shoqėrore, qė bazohen nė diferencimin
ideologjik, politik, fetar dhe kulturor tė shoqėrisė dhe nė mėnyrė manifestative shfaqen nė shoqėritė plurale. Modeli plural
apo shumėpartiak bazohet nė faktin se fuqia politike ėshtė e ndarė dhe ekziston policentrizmi i fuqisė politike. Grupet e
ndryshme politike luftojnė njėra kundėr tjerės pėr ndikim dhe e zhvillojnė presionin ndaj qeverisė qė duhet tė ekuilibron
e intereset e shumta.
Stabiliteti dhe ekuilibrimi i sistemit janė tė garantuar ashtuqė sistemi "ti zgjedh problemet
ndėrmjet grupeve tė ndryshme interesit (grupet konfliktuale) me presionet ma tė vogėla dhe me konsensusin sa ma tė madh" (Lipseti).
Sistemi pluralist paraqet sistemin e zgjidhjes sė konflikteve, sepse gjithmonė duhet afirmuar interesin e pėrgjithshėm (Dahli).
Vizioni teorik pėr ndarjen e njėjtė tė fuqisė ėshtė njė utopi. Hulumutimet empirike e vėrtetuan,
qė sjellja e vendimeve nė shoqėrinė pluraliste " e kufizuar" vetėm nė disa qendra tė fuqisė e "lejueshme" pėr individėt elitist
nė partitė qė posedojnė me fuqinė ekonomike dhe politike. Nė realitet shiquar elitat politike garojnė ndėrmjet veti.
Analiza politologjike e gjendjes nė Maqedoni, Kosovė dhe Shqipėri kėtė e vėrteton shumė bukur,
tė gjitha pikat relevante tė sjelljes sė vendimeve gjinden nė duart e elitės politiko-ekonomike, qė i sjell vendimet nė harmoni
me programet e partive qeveritare. Njė gjendje e tillė prodhon shumė konflikte politike, qė nuk janė tė kufizuar vetėm ndėrmjet
partive, por rrjedhin edhe prej konflikteve shoqėrore. Nė Kosovė dhe nė IRJM shqiptarėt janė sjellur nė njė pozitė tė pjatave
fluturuese dhe diskriminimit suicidal (Le Mondi, 2002).
Ėshtė tejet karakteristike konflikti ndėrmjet shtresės sė tė penzionuarėve ( ma shumė se
njė e katėrta e popullsisė, qė prej vitit nė vit vjen duke u ritur) dhe shtresės ekonomiko-politike (kėtu duhet ta numėrojmė
mafinė e numėrt ekonomike).
Ky konflikt shoqėror reflektohet si njė konflikt politik, sepse penzionistėt janė tė kyēur
brenda partive politike tė djathta dhe tė majta, qė marin pjesė nė parlament. Disa prej segmenteve shoqėrore nuk mundet tė
ndikojnė tek vendimet relevante dhe praktikisht janė tė shtyer nė margjinėn politike. Ky konflikt mbetet latent, nė tė shumtėn
e rasteve do tė shpėrthen nė njė konflikt tė vėrtetė. Pėrpos kėsaj penzionistėt e vetėdijsuar nė tė shumtėn e rasteve i njohin
vlerat e tė kaluarės dhe kontinuitetit politik, qė lind konfliktet me gjenerata e reja dhe partitė e sė djathtės.
Legjitimiteti i opozitės dhe rigjiditeti i sistemit
Vetitė themelore tė demokracisė nuk janė vetėm demokracia parlamentare dhe shumėpartizmi,
por edhe opozita relevante me mundėsinė e zhvillimit tė rezonimit kritik "nė emėr tė popullit". Nėse protagonistėt e demokracive
tė reja e pranojnė pluralizmin politik, duhet ti njohin edhe mekanizmat e kontrolit tė pushtetit politik dhe ndrimit tė pushtetit,
tek kjo qėndron qėllimi dhe legjitimiteti i opozitės. Sistemi politik pa opozitė ėshtė njė torzo-togo e plogshtė e demokracisė.
Sistemi i dominimit tė partisė qeveritare ėshtė tejet i rafinuar dhe perfide: partia/partitė
qeveritare fuqinė dhe pozitėn e tyre e pėrforcojnė me mjetet e aparatit shtetror dhe diskurzit dominant ideologjik tė mediave
shtetrore, pėrderisa opozitėn politike e shtyen nė margjinat e vendosjes politike, pėrderisa ekuilibrimi nuk vendoset nė drejtim
tė njė dominimi tė elitės aktuale nė pushtet. Pėrdorimi i parimit tė shumicės i shėrben pushtetit pėr dobėsimin e fuqisė dhe
statusit si dhe mundėsve publicistike tė opozitės.
Elita qeveritare kėshtu e revitalizon pushtetin hegjemonial tė sjelljes sė vendimeve tė pushtetit
aktual, monizmit politik dhe njėmendėsisė vlerėsonjėse. Aq e ma shumė afirmohet "dija e gjithėēkahit" e funkcionarėve shtetroro-partiak
dhe liderėve karizmatik. Njė sistem i tillė nuk ėshtė nė gjendje ti ruan sferat e pavarura tė komunikimit, qė do tė zhvillonte
gazetarinė kritike dhe do tė krijonte transfigurimin e feedbackeve tė "vetėrregullimit" kritik. Ky proces ėshtė sidomos karakterisitk
pėr Maqedoninė dhe Shqipėrinė. Kosova noton nė ujrat tjerė.
Brenda demokracisė sė vėrtetė partitė politike e afirmojnė dialogun tolerant, sepse vetėm
ky i mundėson harmonizimin dhe bashkėpunimin tek zgjidha e problemve ekonomiko-shoqėrore tė shteteve nė tranzicion. Partia
kryesore qeveritare nuk e zhvillon njė politikė radikale ndaj partive opozitare dhe ju mundėson pjesėmarje tek sjellja e vendimeve.
Partia opozitare atėherit mundet tė vendosė pėr rolin e saj politik shtetformonjės, dhe nuk
i thellon dallimet dhe kundėrshtitė, por vepron nė mėnyrė konstruktive dhe integrative, duke i zgjedhur sėbashku problemet
kryesore ekonomike, sociale dhe ato tė politikės sė jashtme.
Kur nė Maqedoni dhe Shqipėri u konstitua qeveria e shumė partive me orientim dhe program
tė ngjashėm dhe tė ndryshėm politik, opozita e djathtė dhe e majtė e mėnjanuan bashkėpunimin e frytshėm tek jurisdikcioni
qė e kėrkon hyrja nė Unionin Evropian. Aktivitetin e vet e ka drejtuar tek blokimi i ligjeve dhe shkatrimi i mundjeve tė qeverisė.
Disa prej mediave masive filluan tė informonin nė mėnyrė senzacionale pėr kėto aktivitete, ashtuqė prej raportimit prej parlamentit
nė tėnėsi dominoi prezantimi dhe figurimi i sė djathtės dhe sė majtės.
Aktivitet e shtetit shqiptar dhe atij shqiptaro-maqedonas pėr sovranitetin dhe moscėnimin
e tėrėsisė teritoriale e ndjekėn akcionet e shumta tė monopartizmit politik tė partive kryesore qeveritare asaj VMRO-DPMNE
dhe PSSH - kuptohet me satelitėt e tyre. Partitė opozitare qenė tė shtyera prej sjelljes sė vendimeve dhe sot janė praktikisht
tė ngrira nė pjesėn e margjinalizuar tė spektrit politik dhe meren me gjėrat e ndotura dhe me ligj tė ndaluara: rrėzimin e
pushtetit legjitim qeveritar dhe arrdhjen nė pushtet me shpalljen e zgjidhjeve tė ēregullta parlamentare.
Konflikti dhe demagogjia politike
Brenda kornizave tė konfliktit politik paraqitet ndryshimi i polemizimit produktiv parlamentar
pėr zgjidhjen e problemeve tė imta dhe pyetjeve shumė pak tė rėndėsishme politike, harohen pyetjet politike themelore, pyetjet
e mėdhaja tė problemeve politike. Disa prej liderėve politik - ato qeveritar dhe tė opozitės - kėshtu sillen, sepse nuk janė
tė aftė tė ballafaqohen me problemet e realitetit ekonomik dhe politik nė vend dhe nė sferėn ndėrkombėtare.
Polemizimin retorik e patėn pėrcaktuar disa prej filozofėve antik. Patėn theksuar, se ekziston
e gjithė natyra vetėm si njė retorikė dhe estetikė, vetėm si njė dialektikė e fjalėve dhe termeve, vetėm si njė luftė ndėrmjet
njerėzve. Gjorgjiasi pati theksuar, se e vėrteta nuk ekziston fare, pėr shkak tė kėsaj kundėrshtarin duhet pėrqeshur: objektivi
kryesor i retorikės ėshtė qeverisja ndaj tjerėve.
Tė shumta janė rastet kur nė parlamentin shqiptar apo maqedonas, Gjorgjijėt shqiptar dhe
ato maqedonas e kthejnė komunikimin politik nė parlament nė matjen e forcės, nė "luftėn" e fjalėve, ku secili mundohet tė
vėrteton dominimin e vet mendor apo fizik. Kėtu vėrehet pėrqeshja e kashtrosur e deputetėve tė partive tjera dhe mundohen
ti diskualifikojnė personalitet prirėse tė parlamentit, qeverisė dhe partive. Siē shihet pra kėtu bėhet fjalė pėr potezat
e shumta agresive tė rrėzimit tė autoritetit, fuqisė dhe pushtetit tė partive qeveritare duke pasur qėllim marjen e pushtetit.
Objektivat ideollogjike si dhe programet e partive nuk luajnė asnjėfarė roli tė rėndėsishėm nė jetėn politike nė Maqedoni
dhe Shqipėri.
Kur partnerėt nė situatėn e komunikimit tė njė kompeticioni diskurziv apo tė njė lufte tė
paqėllimshme pėr pushtetin, nuk mundohen asesi ti largojnė barierat e shumta tė komunikimit, por edhe ma shumė e thellojnė
moskuptimin. Kjo ėshtė fotografia e debateve nė parlamentin shqiptar dhe atė shqiptaro-maqedonas. Mediat masive e tregojnė
nė mėnyrė senzacionale kėto ndeshje politike dhe trillime dhe kapadisje tė ulta njerėzore.
Mediat dhe loja e interesave poarciale
Mediat masive janė ajo "sferė publike", qė e mundėson, qė problemet shoqėrore dhe konfliktet
tė bėhen publike - qeveritė, parlamenti, institucionet dhe kapitali transparente. Mediat masive i ndriēojnė ato pjesė tė erta
tė realitetit shoqėror qė janė tė fshehura apo tė shtrembuara. Me botimin e sė fshehurės institucionet shoqėrore bėhen transparente.
Gazetaria kritike me njė funkcion tė kontrolit dhe botimin publik e mbyll polemizimin ndėrmjet
sferės pubike dhe asaj private. Kritikėt publik e parashtrojnė atė, qė ėshtė e fshehur, atė qė pushteti aktual mundohet ta
mbėshtjell me fijet e fshehtėsisė sė djersitur nė hije (privilegjet e shumta tė burokracisė shtetrore, korupsionit politik,
"riblerjes dhe rishitjes sė punonjėsve shtetror apo liderėve tė partive, mshefja e mjeteve publike nė bankat e ndryshme, mallverzimet
e shumta, shitblerja e shtėpive, tokave, ndėrmarjeve, likudimi i politikanėve tė opozitės, nepotizmit dhe ngjashėm).
Tė shprehurit e mendimit, qė pėrfshin lirinė e mediave ėshtė njėri prej kushteve themelore
tė zhvillimit tė shoqėrisė demokratike. Kjo liri e gazetarisė nė situatat e shumta shoqėrore ėshtė vendosur nė pėrjetimet
e vėshtira. Kėtė duhet theksuar dhe veēuar nė rastin e problemit tė etosit ndaj sferės private erdhi nė shprehje hendeku i
pėrēarjes ndėrmjet "quality press" dhe "popular press".
Depėrtimi i radios dhe televizionit, gazetave senzacionale si dhe mediave serioze nė sferėn
intime tė qytetarit edhe nė Shqipėri dhe Maqedoni si dhe nė Koosvė ėshtė bėrė diēkja e zakonshme, apo tė themi tejet kompetitive
ndėrmjet shtėpive mediale. Ky depėrtim medial nė sferėn private i tejkalon tė gjitha kufijt e etikės, dinjitetit, sjelljes
korekte tė gazetarit njėherit dhe kredibilitetit tė tij profesional.
Gjatė dy muajve tė fundit si njė kapitull i veēantė paraqitet mėnyra e diskualifikimit tė
personaliteteve udhėheqėse tė shtetit shqiptar, shqiptaro-maqedonas dhe atij kosovar. Kėtė metodė tė luftės politike e pėrdorin
disa prej mdeiave masive, partitė politike, sidomos ato tė opozitės, qė nė mėnyrė tė denjtė e angazhojnė mafijėn politike
dhe ekonomike, qė tė vijnė deri tek tė dhėnat personale dhe "fshehtėsitė" e presidentėve tė shteteve, politikanėve, kryetarėve
tė ndėrmarjeve ekonomike dhe disi ndryshe. Kjo sidomos ndodh gjatė periudhave tė luftės paraelektorale. Mediat masive me njė
strategji agresive tė marketingut politik, me projektet e diskualifikimit tė kandidatėve tė palės kundėrshtare, ndikojnė tek
zgjidhja e kandidatėve tek promovoimi i tyre apo shkatrimi.
Nė njė shtet, ku distribuimi i fuqisė politike ėshtė deri dikund i baraspeshuar, gazetaria
duhet tė zhvillohet nė njė nivel tė komunikimit evropian civilizues. Pėr shkak tė kritikimit tė raportimit - qė ėshtė njė
vlerė e pėrftuar normale e mediave evropiane - paraqitet dyshimi, se mediat ose janė proqeveritare ose janė nė anėn e opozitės.
Pluralizmi politik, qė edhe nė Maqedoni, Shqipėri dhe Kosovė e ka gjetur hapsirėn e frytshme
pėr zhvillim ndėrmjet gazetarėve, e ka zhvilluar pluralizmin gazetarik. Pėr shkak tė presionit tė shtetit dhe partive politike
e humbin e pavarėsinė e tyre profesionale, disa prej gazetarėve publiksht me plotė vetėdije ju nėnshtrohen partive tė tyre.
Haruan pėr informimin ekuivalnet dhe tė baraspeshuar dhe janė bėrė si agjitator dhe propagandist tė shekullit tė ri. Edhe
ma shumė, nuk janė nė gjendje tė dallojnė, ēka ėshtė morale, ēka ėshtė nėnshtrimi robėt ndaj liderėve tė partive politike.
Nėse i kėrkojmė shkaqet e njė sjellje tė kėtillė, mundet tė konstatojmė, se disa prej gazetarėve
kanė rėnė nė lojėn e interesave parciale tė partive politike, ndikimeve tjera ideologjike, fetare, ekonomike, komericale etjetj.
Konfliktet politike, gazetaria dhe marėveshja nėnshtetrore
Konfliktet politike paraqiten edhe tek mardhėniet ndėrshtetrore nė Evropė. Politikėn evropiane
tė integrimit politik dhe ekonomik e kanė kapluar rivalitet e shumta politike dhe konfliktet. Nė shprehje ka ardhur njė numėr
i duhur i disa proceseve tė motivuara socialo-politike dhe ekonomike.
Konfliktet politike, ekonomike, nacionale vinė nė shprehje tek mardhėniet ndėrmjet Maqedonisė,
Shqipėrisė, Maqedonisė dhe Kosovės dhe anasjelltazi. Tek kėto mardhėnie vinė nė shprehje format e interakcionit strategjik,
qė pėrmbajnė proceset e ofrimit, si dhe largimit, mbrojtjen e identitetit, fuqisė dhe interesave. Kur intencionaliteti si
dhe kalkulimi i interesave bėhen transparente, pėrforcohet jobesimi i ndėrmjetėm.
Mediat janė tė pėrzier tek loja e interaktivitetit strategjik dhe shpeshherė e keqėsojnė
jobesimin, jogaditshmėrinė dhe alienimin, qė ndėrtohet ndėrmjet pėrfaqėsuesve nacional dhe interesave shtetrore. Ky mosbesim
dhe keqėsim me anė tė lajmeve tė ndryshme mbarten nė opinion me kėtė konfliktet politike tė lidershipeve shtetrore rriten
nė konflikte nacionale.
Gazetarėt duhet ta luajnė rolin e mediatorėve transkulturor: duhet ta ēelektrizojnė tensionin
dhe konfliktet duke i hapur kanalet e mirėkuptimit. Kjo kėrkon proceset e sqarimit, tolerancėn, motivimin e lartė, pėrvojat
multikulturale dhe aftėsinė e lėvizjes nėpėr barierat politike dhe kulturore.
»Behemonti sllavomaqedonas"
,"Koalicioni i madh" dhe Marėveshja e Ohėrit" me krerėt e ish UĒK-sė apo BDI-sė sė Ali Ahmetit
Dr.Nehat Sadiku
Kush ka
dėgjuar gjė pėr filozofin e shquar eminent britanik Thomas Hobbsin, e din se ky teorik i politikės ėshtė autori i veprės sė
njohur klasike Leviatanit. Ėshtė mė pak e njohur se Hobbsi gjatė viteve tė pleqėrisė nė mes tjerash e pati shkruar veprėn,
tė cilin lirisht mundemi ta trajtojmė si vėllaun binak tė Leviatanit: Behemontin. Nė Leviatanin shumė thjeshtė thėnė ėshtė
prezentuar dhe pasqyruar formimi i pushtetit publik sovran, shtetit. Behemonti nė dallim prej vėllaut tė vet tė famshėm e
pėrshkruan se si fundamentalistėt religjioz dhe fanatikėt demokratik nė Angli e patėn pėrmbysur pushtetin sovran duke e ndezur
luftėn qytetare apo shtetase.
Kjo vepėr
meret me shpėrbėrjen dhe shkatrimin e shtetit, fytyra e titullit simbolizon joshtetin. Nė eshatologjinė Ēifute si Leviatani
ashtu dhe Behemonti kishin qenė bishat e egėrta tė kaosit. Tek Hobssi Leviatani paraqitet - si njė mbret pėrmbi fėmijėt e
debelisė - u bė si njė simbol pėr shtetin, qė ngren dhe rregullon rendin dhe paqėn, pėr sistemin politik ku pushteti sovran
publik garanton pushtetin e ligjit dhe i rruan tė drejtat e individit. Behemonti, simbolizon mospushtetin, kaosin dhe dhunėn,
qė shpjer deri tek rrėzimi dhe shpėrbėrja e shtetit.
Me ndihmėn
e Hobbsit do tė mundohemi tė sqarojmė se ēfarė ėshtė duke ndodhur nė Maqedoni me kombin shqiptar. Pozita nuk ėshtė aq e mirė
- me kėtė pajohet me padyshim thuajse shumica. Pėrgjegja pėr pyetjen, se ēka ėshtė ajo qė e hedh mbi shtetin sllavomaqedonas
pėlhurėn e zisė dhe shakton kokėēarje se ku qėndron problemi, ē'ėshtė aq problematike, janė kėto interpretimet e shumta tejet
tė ndryshme dhe polemizuese. Sidomos dallimi i qėndrimeve se ku kemi ardhur dhe si duhet vepruar matutje, nuk mvaren parasegjithash
prej qėndrimit apo opcionit politik (apo ma sė miri prej pėrkatėsisė politike) tė atyre, qė pėr kėtė pyetje shkruajnė apo
flasin. Mė sėpari bjen nė sy identiteti i interpretimeve, qė dallohen vetėm sipas parashenjave dhe gjykimeve vlerėsuese thuajse
tejet iracionale dhe deri diku nė esencė kundėrshtonjėse dhe jo sipas pikėnisjeve themelore reflektonjėse. Edhe ma shumė,
nuk do tė ishte i tepėrt ky konkludim qė problematika pėr tė cilėn shkruhet dhe flitet gjatė gjashtė viteve tė fundit nė Maqedoni
mvarėsisht prej pozicionimit politik pozitė-opozitė, thuajse nė pėrgjithėsi e determinon apo dirigjon e djathta
politike ultranacionaliste profashiste dhe kėtė bėrthama e saj e fuqishme e pėrbėrė prej tė ashtuquajturave forcave politike
properendimore si nė bregun e lumit tė thatė sllavomaqedonas dhe atij shqiptar. Dhe jo vetėm se prodhon argumente por edhe
me kėtė e pėrcakton interpretimin e veprimit tė vet si dhe sjelljen e kundėrshtarėve tė saj. E djathta sllavomaqedonase dhe
ajo shqiptare mendojnė se kanė njėfarė hegjemonie politike dhe intelektuale, opinioni publik nė Maqedoni kacafytet me pyetjet
jo tė rėndėsishme dhe tė rrejshme. Njėra prej pyetjeve tejet tipike ėshtė ajo qė e kam parashtruar shpeshherit nėpėr mediat
e shumta nėpėr shtetet evropiane se ndoshta binomi politik Arbėr Xhaferi - Menduh Thaēi kreu dhe njėri prej nėnkryetarėve
tė PDSH-sė, (tanimė me parafimin dhe nėnshkrimin e marėveshjes sė Ohrit tė tandemit Xhaferi-Ymeri) janė bėrė marioneta e kryetarit
tė qeverisė maqedonase Georgievskit apo e presidentit maqedonas Trajkovskit apo qendrave tjera politike jashtė Maqedonisė
tė themi tė rretheve bullgaromadhe pėr shkak tė "dosjeve politike in corpertina jo tė hapura tek rasti i Gostivarit".
Si njė figurė e shenjtė paraqitet ish perfekti i Gostivarit mr.Rufi Osmani i cili e pėrcakton rezultatin pėrfundimtar
tė duelit politik Xhaferi-Thaēi, Xhaferi-Ymeri nėse njėri bjen, bjen dhe tjetri, nėse bien tė dy, bien sėbashku. Pėrgjegjėsia
e Arbėr Xhaferit dhe deputetėve tė PDSH si dhe PPD nė parlamentin maqedonas, nė qeveri (ndoshta edhe tek qeveria e zgjėruar
apo koalicioni i madh) ėshtė tejet i madh para kombit shqiptar. Po tė njėjtėn pėrgjegjėsi e mbartin edhe PPD, PDK dhe sidomos
UĒK-ja. Ajo qė ėshtė ma kryesore tani pėr tani, sepse Arbėr Xhaferi si njė individ publik, e keqpėrdori besimin dhe kredibilitetin
e tij politik, e keqpėrdori votėn e lirė, demokratike dhe liridashėse tė shqiptarėve nė Maqedoni, dhe si njė "lider i traumatizuar
dhe i hendikeposur kvazikarizmatik" shqiptarėt dhe gjeneratat e ardhėshme do ta mban nė mend si njė kusar dhe trumcak qė i
tradhėtoi parimet e tija politike, i tradhėtoi interesat politike tė kombit shqiptar nė Maqedoni. Ky argumentim vjen dhe dėgjohet
prej rradhėve tė disa qarqeve nė Shqipėri, Kosovė, Maqedoni dhe tek diaspora shqiptare. Personalisht kam njė qėndrim tjetėr
qė deri dikund i kundėrvihet qėndrimit tė atyre qė nuk shohin dy gishta para syve tė vet. Thjeshtė thėnė populli shqiptar
nė Maqedoni ka nevojė pėr njė unitet komplementar dhe konzistent pėr pyetjet kardinale, gjėrat tjera le tė mbeten pėr foshnjat
e djepit dhe jo pėr politikanėt qė mundohen ta blejnė shkurtpamėsinė e tyre me injorancėn, dekadencėn dhe nihilizmin e tyre
shpirtėror me largimin e intelektualėve prej rradhėve tė tyre.
Nuk duhet
aluduar dhe krijuar "oazat e rezikut" dhe "kampet e pėrqėndrimit" pėr rezikimet e shumta pėr demokracinė dhe higjienėn shpirtėrore
dhe sjelljen endacake tė shqiptarėve nė Maqedoni dhe sidomos tė deputetėve dhe krerėve qė i reprezentojnė idealet dhe interesat
politike tė saja. Njėra palė e sheh se si i vetmi rrezik i potencuar dhe i mundshėm pėr interesin e kombit shqiptar janė forcat
politike tė kontinuitetit politik ku paraqitet si njė hegjemon PPD e dr.Ymer Ymerit dhe tjetra PDSH e Arbėr Xhaferit. Poashtu
tejet mė ka dėshpruar edhe sjellja e papėrgjegjėshme e lidershipit politik dhe ushtarak tė UĒK-sė nė krye me Ali Ahmetin qė
dhanė pėlqimin dhe firmosėn pajtimin apo e pranuan marėveshjen e turpshme tė Ohrit. A ekziston ndonji ekspert politik shqiptar
qė do ta sqaronte njė sjellje tė kėtillė pėr ēastet vendimtare pėr kombin shqiptar? Njėra palė dhe pala tjetėr e keqpėrdorin
emrin e demokracisė pėr diskvalifikimet dhe demonizimet e kundėrshtarėve si dhe njėherit legjitimizimin e politikės sė tyre
pėr efektivat dhe strategjitė e tyre se si duhet mbetur apo ardhur nė pushtet pėrgjithmonė, kėtu le tė duket dhe aq naive
pėrfundimi im se si viktimė paraqitet nocioni i demokracisė, qė mbetet si njė trung i tharė i grabitur prej parazitėve tė
shumtė qė po atij trungu qė dikuri i epnin jetėn. Droja e tepėrt dhe e bezdishme pėr demokracinė sllavomaqedonaso-shqiptare
qė nuk don tė thotė asgjė, ose pėr vetė elitat politike mundet ta ketė kuptimin e gjithėēkahit, nuk kanė kurajo civile dhe
menēuri politike qė ta pranojnė faktin se fund i fundit shqiptarėt nė Maqedoni jetojnė nė njė shtet kvazidemokratik pak a
shumė fashisoid dhe totalitar dhe se Georgievski, Trajkovski, Xhaferi, Ymeri dhe tjerėt janė pjella e njė politike "demokratike"
fashisoide. Po edhe vetė Xhaferi,Ymeri. Kėto janė po ato "demokratė" para tė cilėve na pat kujtuar vetė Hobbsi qė duhet tė
mbrohemi dhe tė kemi kujdes mos tė na fėlliqin me smundjen e tyre tė trathtisė sė interesave vitale tė kombit shqiptar: jo
rreziku pėr demokracinė, por demokracia si njėfarė kanosje reziku pėr ēėshtjen e pazgjedhur tė kombit shqiptar. Tė blerė,
tė shitur, tė konzumuar pėr jetė tė jetėve! Matutje, jemi mėsuar tė dėgjojmė njėfarė vokabulari tė krimbur dhe anashkelonjės
pėr "integrimin e kombit shqiptar nė Evropė". Njėra palė kėtė e sheh tek krijimi i njėfarė forumi politik i kombit shqiptar,
ky sher dhe idiotizėm rrjedh prej strukturave politike neokomuniste tė PSSH dhe personalisht Fatos Nanos. Kjo parti sipas
tij paraqet njėfarė "shkalle tė evropianizimit nė Shqipėri" dhe u bėjnė thirje pėr ti ndihmuar tyre nga ana e komisionit evropian
dhe deputetėve evropian (edhepse prej rradhėve tė kėsaj partie dėgjohen zėrat e shumtė tė zymtė dhe evroskeptik). (Kjo epizodė
e njė sjellje tė tillė patologjike shkakton njė dyshim tė madh, se ministri pėr punė tė jashtme i Shqipėrisė pėr luftrat e
tija tė brendshme politike mundohet ti rekruton krerėt politik evropian kėtu duhet reaguar shumė shpejt dhe duhet menduar
shumė thellė pėr njė veprim tė tillė). Analistėt e kutshėm evropian dhe botėror parashtrojnė pyetjen: ēka mbeti prej pluhurit
tė artė dhe magjepės tė "faktorit tė unifikuar politik shqiptar" nė Maqedoni? Kush kujt i pinė helm uji prej dore tek shpirtėrat
e degjeneruar tė bashtakėve shqiptar qė veten e quajnė politikanė dhe intelektual ku akoma nuk kanė arritur ta kuptojnė formulėn
magjike evropiane: " Shqiptarėt nuk janė akoma pėr ti afirmuar dhe praktikuar vlerat siq janė:liria, barazia dhe shtetformėsia,
pa hile dhe telashe duhet nėnvizuar se akoma ju mungon vetėdija e formuar kombėtare.
Qeverisė
sė tanishme maqedonase i ngjesin etikitimet e shumta se ajo nuk i pėrmbushi premtimet e dhėna ndaj shqiptarėve, me sjelljen
e saj endacake dhe me politikėn diskriminuese ka krijuar njė dukuri politike qė shkenca politika e quan si diktaturė e ekzekutivės.
Kėtė dukuri e kam emėruar si demokraturė - politika e kėrbaēit qė djeg dhe pėrvlon nė emėr tė shtetit tė sė drejtės dhe vlerave
demokratike. Mosrealizimi i premtimeve tė dhėna ndaj shqiptarėve e ka kuptimin e "integrimit nė Evropė" si njė kompenzim autoritar
pėr strategjinė e zhvillimit nacional si dhe dėftesėn e jofuqisė politike dhe perspektivės pėr shqiptarėt nė Maqedoni. Dhe
kėtu vjen nė shprehje mostrazimi dhe mosaktiviteti i duhur i komunitetit ndėrkombėtar pėr tė ndėrmjetėsuar tek konflikti ndėretnik
nė Maqedoni. Radikalizmi politik i shqiptarėve mundohet tė degjenerohet dhe paraqitet si njė proces politik qė me vete mbart
qelizat e nihilizmit politik pėr asgjėsimin e shtetit demokratik. E vėrteta ėshtė po e kundėrta. Nuk duhet dyshuar asesi fare.
Shqiptarėt e Maqedonisė edhe kėsaj here u flijuan pėr avansimin e pėrforcimit tė identitetit politik maqedonas, tė njė shteti,
njė kombi, njė kulture inekzsitente. Kush janė budallenjėt, trathtarėt, endacakėt, sheretlinjėt, "kolltukfagėt- pezdelinjėt"
shqiptarėt apo inhebelerėt? Kush vallė nė Maqedoni ia gris fustanin nuses ku akoma ende dhėndrin se kemi varosur? Njė shpirt
i pavarur evropian mė thėret nė mes tė natės dhe mė thotė: "Shqiptarėt trima pėr tė luftuar nė fushėn e luftės, pranė tryezės
sė bisedimeve bataku i batakut tė kėnetės sė tharrė iliriane".
Nėse kėto
janė pyetje jo tė rėndėsishme dhe pyetje tė rrejshme (ose ėshtė e diskutueshme mėnyra se si kėto parashtrohen), ēfarė ėshtė
atėherit njė pyetje themelore politike? Kjo paraqet pyetjen e pushtetit publik, pyetjen e rregjimit apo kaosit politik, pyetjen
e ekzistimit tė shtetit (d.m.th. ligjshmėrisė dhe tė drejtave me rruajtjen e karakterit unitar tė shtetit me sajimin e minireformave
pėr tua mbyllur gojėn shqiptarėve nė Maqedoni, ndodhi ajo qė gojėn shqiptarėve ua mbyllin vetė shqiptarėt. O imzot sa mė dogji
nė shpirt kjo lemeritje, kjo dhimbje qė erdhi prej tufanėve shqiptar). Pyetjen tė cilėn duhet parashtruar, ėshtė, se pikėsėpari
me qeverinė e Georgievskit dhe pėrkrahjen e presidentit maqedonas Boris Trajkovskit kemi fituar ne shqiptarėt si dhuratė tė
merituar blamazhin - Leviatanin e rri apo Behemontin sllavomaqedonas qė edhe matutje ta keqpėrdor vullnetin politik tė shqiptarėve
nė Maqedoni. Ata qė kėsaj nuk do ti besonin, do ti pėrkujtoja me atė qė pati ndodhur gjatė dekadave tė fundit me popullin
shqiptar nė Maqedoni. Dhe kur mundohem ta gjej pėrgjigjen pėr kėtė, patjetėr vij nė pėrfundim, se pala apo asketizmi primitiv
sllavomaqedonas e keqpėrdori apo e dhunoi kredibilitetin politik tė votuesve shqiptar, qeveria dhe presidenti maqedonas prej
njė perspektive kohore siq shihet pra punuan dhe ende punojnė kundėr interesave politike tė shqiptarėve nė Maqedoni. Parashtrohet
edhe pyetja tjetėr se kush ėshtė naiv ne apo ato? Ne shqiptarėt jemi naivė dhe komb i paafirmuar politikisht. Sėbashku e rrėmihėm
varrin dhe vetė rramė brenda. Identitetin e kombit shqiptar e coptuan vetė politikanėt shqiptar nė targot e shpėrndara qė
dikushi tjetėr prej kėsaj krijon "financimin deficitar pėr ti eleminuar luftėtarėt e lirisė".
Qeveria
maqedonase mundohet ujqėrit e urėt shqiptar ti blen me ndrimet dhe kėmbimet e shumta kadrovike, me riorganizimin e ministrive
apo zvogėlimin e ministrive shterore si dhe kontrolin e tyre prej saj. Nuk duhet harxhuar asnjė fjalė dhe lirisht duhet theksuar
se ndrimet kadrovike si dhe kompenzimet e shumta janė tejet radikale. As nuk dua tė them se kėto spastrime kishin qenė tė
organizuara aq mirė dhe nė disfavor tė shqiptarėve. Dėshiroj qė opinionin publik shqiptar nė Maqedoni ta informoj se qeveria
e rre duke kryer detyra dhe ndryshime revolucionare brenda ministrive tė shumta ajo nuk ia mundėson palės shqiptare qė tė
jetė fuqi politike vendimtare. Kėtu nuk duhet dyshuar asesi, duhet ditur fort mirė se mbretėron kontinuiteti i politikės sė
mėparshme shoviniste sllavomaqedonase. Kėtu nuk mendoj me kontinuitetin e pushtetit partiak (kėtu pėr tė mundet tė themi gjithėēka),
por me kontinuitetin e praksės sė qeverive tė mėparshme maqedonase. Georgievski pati plot tė drejtė kur theksoi se liberalėt
dhe demokratėt e ngjyrave tė ndryshme si dhe socialdemokratėt maqedonas po veprojnė ashtu siq vepron tani qeveria e tij. Kėtė
nuk mundet disi shqiptarėt ta pranojnė dhe arsyetojnė. Kjo ėshtė njė gabim tejet i madh qė po e bėjnė subjektet politike nė
Maqedoni. Identifikohen me metodat dhe strategjitė e veprimit tė shovinizmit sllavomaqedonas. Nėse bėn diēka, pėr pasojat
e sė cilės sjellje apo veprim je i vetėdijshėm, aktivitetin e sjell para pyetjes sė dyfishtė. Parafimi i marėveshjes sė Ohėrit
kėtė sjellje e vėrtetoi plotėsisht.
Qeveria
e Georgievskit sa i pėrket kėtij problemi pati lėvizur nė suazat e farkuara dhe tė sendėrtuara prej mėparė, prej qeverive
tė mėparshme maqedonase. Kėtė mėnyrė tė qeverisjes politologu i shquar britanik Davis Merriti e pati pėrgzuar si diktaturė
tė ekzekutivės. Subjektet politike shqiptare si dhe UĒK-ja nė Maqedoni duhet tė korigjojnė politikėn dhe strategjinė e tyre
ndaj qeverisė dhe institucineve tjera maqedonase. PDSH, PPD kanė vetėm njė qėllim qė sa ma shumė tė fitojnė pėr harabelėt
e vet me kuadrimin perfid dhe sukcesiv, nė lidhje me kėtė vetė lidershipi i kėtyre partive imponohet si njė kulshedėr brenda
kthetrave tė qeverisė sė riorganizuar apo tė themi metaforkisht Leviatanit tė ri. Mirėpo kjo qeveri nuk u ndal aty ku duhej
tė ndalej dhe shumė shpejt e tregoi natyrėn e saj behemontiane. Por edhe kėtu duhet tė jemi tė drejtė dhe objektiv edhe qeveritė
e mėparshme kishin qenė qoshe e Behemontit. Siē thekson politologu gjerman Hamblin Federicu se Diktatura e ekzekutivės nuk
kufizohet vetėm nė laminė e kuadrave si dhe tek ngritja e segmenteve destruktive tė qendrave politike, ngushtė lidhur me klientilizmin,
nėpėrmjet tė cilave qeveria krijon ndikim tek sferat e shoqėrisė civile tė cilat duhet tė jenė pjesa pėrbėrse e njė sistemi
demokratik autonom. Diktatura e pushtetit ekzekutiv e prek strukturėn si dhe veprimin e vetė shtetit. Nė sistemin politik
qė finguron nė Maqedoni diktatura e ekzekutivės e deformon shtetin maqedonas, dhe inicon proceset e shpėrbėrjes sė saj. Qeveria
nuk ėshtė si shteti dhe aq ma pak pėrfaqėsuesja e shtetit (qė jemi duke dėgjuar gjatė ngjarjeve tė fundit nė Maqedoni me reorganizimin
e qeverisė sė re tė zgjėruar - koalicionit tė madh si dhe me tregėtinė e politikės sė shprazėt shtazarake tė kuadrove nėpėr
ministritė e shumta, dhe tani parafimit dhe firmosjes ndoshta nė parlamentin sllavomaqedonas tė "marėveshjes kapitulluese
tė liqenit tė Ohrit prej palės shqiptare"), paraqet njė servis ekzekutiv i pushtetit ligjdhėnės. Ndoshta dikushit i cili i
ka para syve njerėzit dhe jo institucionet, nuk i shkon pėr qejfi apo tė themi kjo nuk i konvenon asesi, nė parlamentin e
tillė siq ekziston nė Maqedoni, do ta shihte pushtetin suprem. Nėse kjo nuk do tė ishte segmenti i pushtetit ligjdhėnės kjo
nuk do tė ekzistonte fare do tė fillonte tė shpėrbėhej sistemi politik maqedonas.
Qeveria
e Georgievskit jo vetėm se pati krijuar dhe ekspozuar kushtet e volitshme pėr krijimin e diktaturės sė ekzekutivės ajo pati
punuar edhe nė dy projektet tjera qė potencialisht e sjellin nė pyetje pushtetin sovran maqedonas. E para ėshtė aq e famėzuar
dhe e reinkarnuar bashkangjitja nė Evropė, integrimi i shtetit maqedonas me shqiptarėt e diksriminuar nė Evropėn demokratike,
kėtu nuk bėhet fjalė vetėm pėr kalljen e sovranitetit por edhe pėr njė absurditet tjetėr politik, se shqiptarėt duhet tė integrohen
me vetė shqiptarėt dhe jo me qarqet shoviniste dhe antishqiptare. Njėri prej analistėve politik zviceran Emil Sallisi nė gazetėn
zvicerane NZZ pati theksuar se qeveria maqedonase nuk i respekton parimet e demokracisė ndaj shqiptarėve nė Maqedoni. Mosrespektimi
i kėtyre parimeve themelore demokratike do tė krijon rrethanat e shpėrthimit tė njė konflikti tė rri nė mes shqiptarėve dhe
maqedonasėve (edhepse konflikti i deritanishėm po zgjatė afėr gjashtė muaj dhe nuk po i shihet fundi). A mundet tė ndodh pacifikimi
i Maqednisė nė rrethanat dhe kushtet e tanishme nė Maqedoni parashtron pyetjen Emil Sallisi. Dhe pėrgjigjet tejet implicite
dhe me njė ton pesimist: "UĒK-JA NĖ Maqedoni e zgjoi prej gjumit popullin shqiptar, e ndėrgjegjėsoi, por se si do tė sillet
ky popull ndaj tyre nuk mundet parashikuar aq lehtė".
Qėndrimi
i tillė na sjell deri tek konkludimi tjetėr apo ngjarja tjetėr e kėsaj lemerie shpirtėrore behemontiane pėr vetė maqedonasit
se krerėt shqiptarė PDSH,PPD paraqiten si partner tė shtetit maqedonas dhe midis tjerash si tradhėtar tė interesave politike
tė kombit shqiptar. Nėse Arbėr Xhaferi-Ymer Ymeri edhe ma tutje do tė mbeten partner tė shtetit sllavomaqedonas nuk do tė
mundet tė flasim pėr ekzistimin e interesit nacional shqiptar nė Maqedoni. Ėshtė koha qė dyshi Arbėr Xhaferi -Ymer Ymeri si
dhe profiterėt dhe gjakpirėsit tjerė tė popullit shqiptar nė Maqedoni tė largohen aq sa ma parė prej sqenės politike. Pjesėmarja
e PDSH, PPD nė institucionet maqedonase e ka domethėnien e njė krimi tė konsiderueshėm ndaj vetė shqiptarėve, e sjell nė pyetje
burimin e pashterur tė sovranitetit nacional tė kombit shqiptar nė Maqedoni. Xhaferi dhe Ymeri nuk janė nė gjendje ta kuptojnė
se pėrmbajtja e dokumentit qė ata parafuan dhe nėnshkruan mbart nė sqetullat e saja dozėn e rre tė skllavėrimit tė shqiptarėve
nė Maqedoni, pa mos inicuar pyetjen pse ashtu vepruan, pse ashtu veproi edhe lidershipi politik i UĒK-sė dhe prej saj lindi
njė organizatė tjetėr nė krye me dylberin e Shipkovicės.
Kėtu duhet
pėrmendur mundėsitė, mėnyrat e veprimit si dhe pėrdorimin e mjeteve demokratike pėr mirėnjohjen e opinionit evropian se pala
maqedonase duhet ti legalizon dhe legjitimizon pe pėr peri kėrkesat reale tė shqiptarėve nė Maqedoni tė parashtruara prej
UĒK-sė. Ekzistojnė kushtet reale pėr shpėrthimin e luftės qytetare nė Maqedoni. Pėr vetė shqiptarėt dhe subjektet politike
qė meren me gjėrat reale lufta qytetare vazhdon por me njė pretekst tjetėr. Kemi indikatorė qė flasin qartė se gjatė dhjet
viteve tė fundit shqiptarėt nė Maqedoni kemi jetuar nė rrethanat e luftės, konkludimin se shqiptarėt jemi duke e zhvilluar
luftėn qytetare pėr realizimin dhe afirmimin e kombit shqiptar qė reflektohet prej shkollimit e deri tek segmentet tjera tė
nevojshme pėr jetėn dhe ekzistencėn politike, kėtė luftė qytetare e kuptoj si njė paraljamėrim i njė lufte tjetėr hobssiane:
shqiptarėt kundėr shqiptarėve. Ndoshta fjalėt e mia dikujt do ti dukeshin tejet metaforike; por historia e re politike e popujve
evropian flet qartė se prej metaforave tė tilla patėn filluar luftrat qytetare. Armėt tek kjo kuri nuk e kanė pasur fjalėn
e parė dhe kryesore. Ēfarė mundemi tė presim ne shqiptarėt prej gojave tė qelbosura dhe tė mbyllura tė qarqeve shoviniste
sllavomaqedonase bullgarmadhe dhe tjerėve nė Ballkan qė janė duke na e shkelur identitetin e kombit shqiptar? Luftra qytetare
vlen si njė parimus parimi i rrethanave tė ērregullta.
Qėndrimi
i qeverisė maqedonase i sajuar sipas recetave tė partnerėve qeveritar ishte konform apo tė themi kompatibil me politikėn dhe
strategjinė e Arbėr Xhaferit-Ymer Ymerit dhe kurri UĒK-sė dhe aq ma pak me atė tė strategjisė gjithėkombėtare qė akoma shtavitet
tek pelenat e djepit naimian-nolian-enverist: se me forcat e dikurshme ish komuniste apo forcat e tanishme me orientim socialdemokratik
posaēarisht me lidershipin e UT, UĒK-sė dhe ma pak me PPD duhet shpalltaruar njėherit e pėrgjithmonė me ndihmėn e partnerėve
qeveritar si dhe me nofkullat e demokracisė kundėrshtarėt politik tė vetė elitės qeveritare shqiptare dhe asaj brenda taborit
sllavomaqedonas. Elementi kryesor i kėsaj politike tė atavosur flet qartė se ēfarė detyre tė rėndėsishme ėshtė duke kryer
"demokrati i bindshėm" Arbėr Xhaferi dhe kolegu i tij Ymer Ymeri - poshtėrsimin e vlerave kombėtare shqiptare vis-a-vis me
ndryshimin e politikės sė shtėrngimit tė dhėmbėve me politikėn e fjalėve. Liderėt karizmatik veprojnė kundėr popullit tė vet,
veprojnė kundėr rinisė shqiptare. Absurditet dhe disproporcionalitet i hatashėm! Votimi i ligjit pėr arsimim sipėror e bėri
hapin praktik dhe konkret tek konsolidimi i rrethanave tė ēregullta, rrethanave, ku ligjet nuk vlejnė asesi. Necessitas non
habet legem. Behemonti maqedonas e ngriti kokėn lartė.
Por disa
vėzhgues janė skeptikė se marrėveshja nuk do tė jetė e mjaftueshme pėr t'i dhėnė fund luftimeve.Perspektiva e marrėveshjes
sė paqes nuk ėshtė e qartė: qė ajo tė funksionojė, duhet tė pasojnė menjėherė disa hapa kritike.E para ėshtė ēėshtja e kushteve
me tė cilat do t'u jepet amnisti guerilasve shqiptarė, dhe pastaj tė vijė ajo mė rėndėsishmja, ēarmatimi i tyre.Nėse shenjat
e para do tė jenė pozitive, gjė qė ėshtė e dyshimtė, atėhere forcat e NATO-s tė drejtuara nga britanikėt do tė mbėrrijnė pėr
tė mbledhur armėt.Shpresohet qė operacioni kryesor i mbledhjes sė armėve do tė zgjasė vetėm 30 ditė.Por nė kohėn kur shtėpitė
e shqiptarėve janė tė dėmtuara nga bombardimet, dhe maqedonasit janė tė bindur, edhe pse pa fakte, se NATO po ndihmon guerilasit,
perspektiva e paqes duket e zymtė. Marrėveshja pritet tė nėnshkruhet nga udhėheqėsit e katėr forcave mė tė mėdha politike
nė vend, kryeministri Ljubēo Georgievski i VMRO-DPMNE, Branko Cervenkovski i Lidhjes Socialdemokrate, Arbėr Xhaferri i Partisė
Demokratike Shqiptare dhe Imer Imeri i Partisė pėr Prosperitet Demokratik, nė prani edhe tė Sekretarit tė Pėrgjithshėm tė
NATO-s, Xhorxh Robertson, shefit tė Bashkimit Evropian pėr politikat e jashtme dhe sigurinė, Havier Solana, dhe kreut tė radhės
tė OSBE-sė, ministri i jashtėm rumun, Mirēea Xhaona. Mos thuani se nuk patėm shpresė por thuani se qemė skeptik. Andej Si
vis pacem para pacem tė kuptohemi intelegjencė e korumpuar shqiptare!
Tani mbi
kokrat tona rrinė pezull nė ajėr fytyrat e zymta dhe shpirtėrat e shitur tė deputetėve shqiptar tė PDSH,PPD nė krye me Arbėr
Xhaferin-Ymer Ymerin. Kėto ditė mė ka kapluar friga dhe trishtimi ndoshta kjo nuk do tė ndodhte me luftėtarėt e lirisė, them
ndoshta. Shprehi njė pesimizėm tė rezervuar se kur dikushi nėn presionin e dikujt tjetėr i tradhton idealet e veta, jeta nė
vazhdim mua si analist politik i afirmuar dhe i shkolluar jashtė bėrllogut dhe palės uzinare tė Maqedonisė mė duket e tepėrt
sikurse do tė thoja, ani se qentė lehin dhe karavana vazhdon rrugėn pėrpara. Behemonitin maqedonas kėsaj here nuk e mundėm,
por e detyruam qė tė ik dhe tė vendoset nė qoshen e arkivosur ku ka zėrė vend e vėrteta shqiptare. Presim se kuri dhe me ēfarė
fuqie do tė na bjer pas kokės. Behemonti pėr ne shqiptarėt nuk ėshtė vetėm Arbėr Xhaferi,Ymer Ymeri dhe jo vetėm qeveria e
Georgievskit. Tejet i rėndėsishėm ėshtė kėtu edhe vetė naiviteti fundamental apo jopjekuria, mosafirmimi politik i kombit
shqiptar nė pėrgjithėsi. Kombi shqiptar duhet tė jetė i vetėdijshėm se pas njė epizodi tė tillė demokratik gjatė zgjedhjeve
tė herėpashershme nuk diti ti shpėrblen ata njerėz qė do tė kishin qenė pasqyra e thyer e konstituimit tė pushtetit tė riA
ėshtė kjo ndoshta njė spekulim i ri konstruktiv? Ndoshta. Le ta shohim pra se ku na ka shpjerur barka e Arbėr Xhaferit-Ymer
Ymerit? Mos e lejojmė veten qė dikuri kėta pėrbindsha tė pėrbetuar luftėtarėve tė lirisė t'ju thonin Ku na shpori barka e
UCK-sė? Do tė kemi mundėsi qė ta pėrjetojmė rastin se ē'farė mundet tė ndodh me kėrkesat aq tė pėrmendura, tė "kėnduara",
vajtuara, pėrkundura tė elitės politike shqiptare dhe vetė luftėtarėve tė lirisė nė tė ardhmen. Pėrvojat e deritanishme flasin
se "faktori i unifikuar politik shqiptar" do tė mbetet i pėrēarė nė mejdanin e politikės tė atyreve qė kanė rokur pushkėn
dhe asesi nuk janė duke e marur nė pritje tymarin e pushtetit politik. Shumė intelektualė tė mirfilltė nė diasporėn shqiptare
kėto ditė pyesin vazhdimisht se kur Arbėr Xhaferi dhe Ymer Ymeri do tė shpallet tė shenjtė pėr punėn e bėrrė. Gėzohu o popull
shqiptar pėr dhuratat qė i ke pranuar prej bijėve dhe bijave ma tė mira tė tuat?!
|